Hơn hai mươi năm trước, một vụ hỏa hoạn dữ dội đã thiêu rụi căn nhà ba gian của gia đình ông Lợi, một thợ mộc trong làng. Vợ ông và hai đứa con gái nhỏ không may tử vong trong biển lửa, chỉ còn lại ông cùng ba người con trai lớn. Cái chết đau đớn ấy khiến ông Lợi gần như sụp đổ, nhưng vì các con, ông vẫn gắng gượng đứng dậy.
Một năm sau, qua mai mối của bà con hàng xóm, ông gặp được một cô gái mới chỉ đôi mươi, quê nghèo ở vùng núi xa xôi. Cô tên là Trương Mai. Khi ấy, Mai còn rất trẻ, chưa từng lập gia đình, nhưng vì thương cảnh góa bụa của ông Lợi, thương ba đứa trẻ ngây ngô, cô đã gật đầu về làm vợ.
Người dân trong làng không ngừng bàn tán: “Con gái 20 tuổi, lấy người đàn ông hơn mình gần hai chục tuổi, lại đã có ba con riêng. Đời cô rồi sẽ khổ thôi!”. Quả thật, những lời tiên đoán đó không sai, nhưng ít ai nghĩ rằng cô gái trẻ ấy lại có thể gánh vác cả gia đình bằng một nghị lực phi thường.
Một tay mẹ kế nuôi con chồng
Ngày bước chân vào nhà chồng, Trương Mai đã chấp nhận rằng mình không chỉ là vợ, mà còn phải là mẹ. Ba đứa con trai khi ấy mới 7, 9 và 12 tuổi. Chúng vẫn còn nhớ về người mẹ ruột đã mất trong đám cháy, nên ban đầu chẳng mấy khi gọi Mai là “mẹ”. Có đứa còn lạnh lùng: “Dì chỉ là người ngoài, đừng mong thay thế mẹ tôi.”
Mai nghe mà lòng quặn thắt, nhưng không trách. Ban ngày, cô lặng lẽ làm việc nhà, ra đồng gặt lúa, trồng rau. Ban đêm, khi cả nhà đã ngủ, cô lại ngồi khâu vá quần áo cũ, tính toán làm sao để tiết kiệm từng đồng.
Để có tiền lo cho ba đứa nhỏ đi học, Mai bắt đầu đi nhặt ve chai, đồng nát. Cô rong ruổi khắp các con đường làng, ra tận thị trấn, lục tìm những chai nhựa, giấy vụn, sắt thép bỏ đi. Thân hình gầy gò, mái tóc khét nắng, đôi bàn tay chai sần, nhưng trong mắt cô luôn sáng lên một niềm hy vọng: chỉ cần các con được học hành đến nơi đến chốn, đời chúng sẽ không khổ như mình.
Cuộc sống sau đó là chuỗi ngày dài cơ cực. Người ta quen nhìn thấy bóng dáng một phụ nữ trẻ gánh hai bao tải ve chai to hơn cả người, chậm rãi bước qua từng con ngõ.
Có hôm trời mưa gió bão bùng, Mai ướt sũng, toàn thân run cầm cập, nhưng vẫn không bỏ buổi nhặt hàng. Về đến nhà, cô lại lo cơm nước, lo quần áo cho các con đi học ngày hôm sau. Đêm đến, khi ông Lợi mệt mỏi nằm ngủ, ba đứa trẻ say giấc, thì chỉ có Mai ngồi bó gối, xoa đôi bàn tay sưng đỏ.
Dần dần, sự hy sinh lặng lẽ ấy cũng làm các con mềm lòng. Đứa lớn nhất, Lợi Cường, lần đầu gọi cô một tiếng “mẹ” khi Mai thức suốt đêm để hạ sốt cho cậu. Từ đó, ba anh em bắt đầu quen dần với sự hiện diện của mẹ kế, dù trong sâu thẳm, ký ức về mẹ ruột vẫn không thể xóa mờ.
Tờ di chúc tàn nhẫn
Nhờ sự kiên trì của Mai, cả ba đứa con đều được học hành đàng hoàng. Người con cả và con thứ hai thi đỗ đại học luật, sau này đều trở thành luật sư có tiếng ở thành phố lớn. Người con út, dù không giỏi bằng, nhưng cũng vào được một trường đại học danh giá.
Ngày nhận tin con trai được vinh danh trong lễ tốt nghiệp, Mai rơi nước mắt. Bao nhiêu năm lam lũ, bao nhiêu đêm trắng, cuối cùng cũng có ngày được đền đáp. Người ngoài nhìn vào, ai cũng khen: “Ba đứa nhỏ thật có phúc, có mẹ kế hi sinh hết mình như vậy.”
Ông Lợi khi ấy cũng đã già yếu, sức khỏe giảm sút. Nhìn ba con thành đạt, ông nhiều lần nói với vợ: “Bà đã vất vả cả đời rồi. Sau này tôi mất đi, nhà cửa, đất đai này, bà cứ yên tâm mà hưởng.” Mai chỉ cười: “Tôi chẳng mong gì hơn ngoài việc các con nên người.”
Năm ông Lợi qua đời, tang lễ diễn ra long trọng vì có ba người con trai đều đã thành đạt. Trong lúc gia đình bàn chuyện chia tài sản – gồm căn nhà ba gian và mảnh đất rộng ngay giữa làng, thì người con cả bất ngờ rút ra một tờ di chúc viết tay.
Trong đó ghi rõ: toàn bộ tài sản thuộc về ba anh em, không chia cho vợ kế bất kỳ phần nào. Lý do, theo lời người con cả, là vì “đây là di sản của cha mẹ ruột để lại, có trước hôn nhân thứ hai, không liên quan đến mẹ kế”.
Mai sững sờ. Bà nhớ lại những năm tháng bán ve chai, từng đồng tiền học phí của ba anh em đều từ mồ hôi, nước mắt của bà. Nhưng trước mặt họ hàng, bà không khóc lóc, không tranh cãi. Bà chỉ lặng lẽ thu dọn vài bộ quần áo sờn cũ, bước ra khỏi ngôi nhà mình từng vun vén suốt hơn 20 năm.